The Culture that you can ‘Eat’

วัฒนธรรมที่คุณ ‘ทานได้’ 

ในทุกวันนี้ หากว่าเราเดินไปตามห้างสรรพสินค้า แผงร้านค้าในตลาด หรือแหล่งช็อปปิ้งน้อยใหญ่มากมายที่มีอยู่ทั่วกรุงเทพนั้น เชื่อเหลือเกินว่า เราจะพบกับ ‘แผงข้าวเหนียวมะม่วง และข้าวเหนียวทุเรียน’ ที่เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ พร้อมกับเทศกาลผลไม้แบบบุฟเฟต์ที่ให้ทานกันแบบไม่อั้น รวมกับของซื้อของฝากให้เหล่านักท่องเที่ยวได้หยิบติดไม้ติดมือเป็น Product of Thailand กลับไปยังต่างแดนบ้านเกิด หรือแม้แต่ล่าสุด ก็สร้างความนิยมที่ประเทศสวีเดนในแบบถล่มทลาย ต่อคิวรอซื้อทานกันอย่างคับคั่ง

ถ้ามองกันอย่างผิวเผินแล้ว ก็คงจะชวนให้คิดว่า การมาถึงของข้าวเหนียวมะม่วงและข้าวเหนียวทุเรียนฟีเวอร์ที่เพิ่มขึ้นมาในรอบสองถึงสามปีที่ผ่านมานี้ เป็นผลพวงจากกระแสของ ‘Soft Power’ ที่เริ่มประเดิมในเนื้อเพลงแร็ปของ Milli สาวน้อยนักร้องวัย 19 ปี ที่ไปวาดสีสันลวดลายบทเพลงและกินโชว์บนเวทีระดับโลก จนก่อให้เกิดการ ‘หยิบฉวยเอาจังหวะน้ำขึ้น’ ที่กลายมาเป็น Agenda หลักของภาครัฐที่สะดวกปากจะใช้มาจนถึงปัจจุบัน 

แต่เมื่อกันถึงเรื่องการกินแล้วนั้น …. หากสืบย้อนกลับไปในต้นสายธารและระยะเวลาที่ผันผ่านของมนุษยชาติ ก็จะพบว่า มันได้ฝากฝัง และนำส่ง ‘คลื่นวัฒนธรรม’ ด้วยตัวของมันเองมาโดยตลอด และอาจจะเป็นสิ่งที่เรียบง่าย และทรงประสิทธิภาพที่สุดในการนำเสนอความเป็นตัวตนของภูมิภาคนั้นๆ ก็เป็นได้ 

อันที่จริงแล้ว ข้าวเหนียวมะม่วง หรือข้าวเหนียวทุเรียนนั้น ไม่ได้มีกระบวนการหรือกรรมวิธีในการประกอบอาหารที่ซับซ้อนใดๆ มากไปกว่าการนึ่งข้าวเหนียวแล้วนำมา ‘มูน’ กับน้ำกะทิหอมหวาน แล้วประดับโรยด้วยเม็ดถั่ว แซมด้วยเครื่องเคียงตัวท็อปอย่าง ‘มะม่วง’ หรือ ‘ทุเรียน’ อันเป็นต้นกำเนิดของชื่อที่ติดสอยห้อยท้ายในเมนู 

แต่แท้จริง มันมีความซับซ้อนอยู่หลากหลาย กว่าที่จะได้ซึ่งความเรียบง่ายของข้าวเหนียวมะม่วง และข้าวเหนียวทุเรียน แต่มันยังมีปัจจัยทางด้านวัตถุดิบ และฤดูกาลเข้ามาเป็นส่วนแฝง ที่ก่อให้เกิดเอกลักษณ์ และกรรมวิธีที่มากขึ้นกว่าเดิม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อสองเมนูดังกล่าว 

ต้องเดินทางไปไกลถึงต่างแดน …. 

ราคาค่าขนส่งวัตถุดิบก็เป็นปัจจัยหนึ่ง ที่ทำให้ร้านอาหารไทยในต่างแดน ไม่สามารถเลือกใช้พันธุ์มะม่วงและทุเรียนจากประเทศไทยได้ในทุกครั้ง และตัดสินใจใช้ตัวเลือกที่ถูกกว่าและใกล้เคียงกว่าอย่างภูมิภาคอเมริกาใต้ อันนำมาซึ่งกระบวนการ ‘มูน’ ข้าวเหนียว ที่ต้องมีการปรับตามสภาพของวัตถุดิบเครื่องเคียงอยู่ตลอดเวลา หวานมากขึ้นบ้าง น้อยลงบ้าง หรือแม้แต่เพิ่มเติมในเมนูประเภทอื่นๆ ในกรณีที่ไม่สามารถจัดหาเมนูหลักได้มากเพียงพอต่อความต้องการ

แน่นอนว่ามันอาจจะไม่ใช่รสแท้ Authentic Thai ได้อย่างเต็มร้อย แต่สิ่งที่ส่งผ่านไปในแต่ละจาน ก็ไม่ได้มีเพียงแค่ในเรื่องของรสชาติ แต่เป็นความรู้สึกของผู้ทาน ที่ได้สัมผัสกับความ ‘ไม่ธรรมดา’ หรือ ‘Uniqueness’ ที่ตามมาในแต่ละคำ ต่างคน ต่างเชื้อชาติ เมื่อสัมผัสเมนูข้าวเหนียวมะม่วงข้าวเหนียวทุเรียนหนึ่งจาน ก็อาจจะชวนให้ระลึกถึงประสบการณ์ที่ไม่เหมือนกัน

 อนึ่ง ข้าวเหนียวมะม่วง อาจจะเป็นเมนูไทย แต่โดยรูปแบบแล้ว มีความเป็นอาคเนย์ภาคมากกว่าที่คิด เพราะทั้งฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย มาเลเซีย จนถึงลาว ก็มีเมนูในรูปแบบที่ใกล้เคียงกัน แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น ผลสัมฤทธิ์ในการส่งผ่านทางวัฒนธรรมจากจานอาหาร ก็ได้เข้าเป้า ในวินาทีที่อาหารได้รับการทาน และบอกกล่าวบอกต่อ 

ไม่ต่างอะไรกับการเดินทางของอาหารอย่างซูชิ ราเมน เนื้อย่างเกาหลี หรืออาหารจีนหลากหลายรสชาติ ที่ข้ามน้ำข้ามทะเล เผยแพร่วัฒนธรรมและตัวตนของเอเชียตะวันออกล่วงหน้าไปแล้วนับสิบๆ ปี 

อาจจะไม่ได้ Authentic มากนัก อาจจะมีความแตกต่างและเมนูที่เป็นเฉพาะในแต่ละภูมิภาค อาจจะใช้วัตถุดิบจากพื้นถิ่น แต่รสสัมผัส ก็ยังคงถือว่าเป็น ‘วัฒนธรรม’ ที่มีรากเหง้า และสืบย้อนกลับมายังต้นสายธารได้เสมอ 

นั่นจึงทำให้อาหาร คือการส่งผ่านวัฒนธรรมที่มีประสิทธิภาพ เมื่อเทียบกับวิธีการอื่นๆ มันมีต้นทุนที่น้อยกว่า มันสามารถประกอบขึ้นมาโดยใช้องค์ความรู้ที่พอสมควร และมันมีจุดร่วมทางวัฒนธรรมที่ไม่ต้องสาธยายบรรยายความ เพราะมีหัวใจและเรื่องราวเป็นแบ็คอัพหนุนหลัง…. 

ข้าวเหนียวมะม่วง ติดอันดับหนึ่งใน 50 ขนมที่ดีที่สุดในโลก เช่นเดียวกับเมนูอย่างขนมครก และผัดไทย ที่ชาวต่างชาติแวะมา ต้องหาทานกันอย่างไม่พลาด …. 

บางที วัฒนธรรมมันก็เป็นเรื่องเรียบง่ายเช่นนั้น ส่งผ่านกันอย่างไร้อักษร และสัมผัสกันโดยผัสสะทางรสชาติ ที่สร้างความเข้าใจได้ง่าย กว่าการสาธยาย บรรยายความ