วัฒนธรรมจีน
พรุ่งนี้แล้วซินะ เป็นวันไหว้พระจันทร์ อย่างนั้นมาตาม Ticy City ไปฟัง Nai Mu เล่าถึงเรื่องราว “ฉางเอ๋อ & กวนอิม และวันไหว้พระจันทร์ ” ซึ่งเป็นนิทานเทพธิดาดวงจันทร์ , ขนม, ประเพณี และเพลง ซึ่งล้วนมีเสน่ห์เกี่ยวพันกับความรัก ความสวย ความงามของผู้หญิงกัน โดยเฉพาะเมื่อโลกปัจจุบันที่ชื่นชมในเรื่องความเท่าเทียมทางเพศ ซึ่ง Ticy City ก็ขอบอกว่าคงต้องรวมถึงกลุ่มทรานเจนเดอร์ คนข้ามเพศด้วย
สำหรับค่ำคืนวันพรุ่งนี้ คือวันที่ 17 กันยายน พ.ศ 2567 เป็นวันขึ้น15 ค่ำ เดือน 8 (ตามปฏิทินจันทรคติแบบจีน) คือ วันไหว้พระจันทร์ อันเป็นเทศกาลตามวัฒนธรรมจีนที่มีขึ้นในกลางฤดูใบไม้ร่วง เพื่อเฉลิมฉลองการเก็บเกี่ยว ถ้าฟ้าโปร่ง ไร้เมฆมาบดบัง ดวงจันทร์ในคืนนี้จะสวยที่สุด เขาว่ากันอย่างนั้น !
นั่งจิบชา ทานขนม เปิดเพลง The Moon represents my heart หรือที่คนจีนรู้จักในชื่อ “เยว่เลี่ยงไต้เปี่ยวหวั่วเตอะซิน” ฟัง ! รับรองโรแมนติกสุดๆ
“ฉางเอ๋อ & กวนอิม”
เทพธิดาดวงจันทร์คือ “เทวีฉางเอ๋อ” ส่วน ”เจ้าแม่กวนอิม” ต้องยกให้เป็นเทวีแห่งความงาม และ การแปลงโฉม
ร้านเสริมสวย ร้านประเภทบิวตี้แอนด์สปา นิยมตั้งรูป “กวนอิมเนี้ย” เป็นกระเบื้องกังไสขนาดย่อมๆ ไว้บูชา ! , กลุ่มศิลปิน เมกอัพอาร์ตติส แฮร์สไตลิสต์ในวงการบันเทิงก็นิยมซื้อเครื่องประทินโฉมมาบูชากันในคืนนี้ แล้วนำของเหล่านั้นกลับไปใช้แต่งหน้า-ทำผมให้กับกลุ่มลูกค้า นายแบบ -นางแบบในงานโฆษณา นักแสดงหนังหรือซีรีส์ รวมถึงแต่งหน้าเจ้าสาว หรือแม้แต่งิ้วบางคณะ (แม้จะบูชาเทพอุปถัมภ์กันอยู่แล้ว) ยังยกให้เจ้าแม่กวนอิม เป็นเทวีแห่งการแปลงโฉมหน้า (แฟนซี) อีกด้วย
โดยนักแสดงงิ้วทุกคนจะวาด แต่ง และแปลงโฉมหน้าในการแสดงบนเวที กวนอิมเนี้ยมีคุณสมบัติเด่นในการนิรมาณกาย (แปลงกาย) สารพัด เป็นทั้ง พระพุทธองค์ , เทพ-เทวดา , ชาวบ้าน ยัน อสูร ปีศาจ เริ่มต้นแปลงจากชายมีหนวด “พระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว์” เป็น “เจ้าแม่กวนอิม” ได้สวยงาม เสื้อผ้า หน้า-ผม เป๊ะทุกกระเบียดนิ้ว ไม่มีที่ติ แบบนี้ต้องถูกใจกลุ่มทรานเจนเดอร์ คนข้ามเพศ แน่ๆ !
ตำนานเทพธิดาดวงจันทร์
เรื่องเทพธิดาดวงจันทร์ ต้นเรื่องมีว่า เง็กเซียนฮ่องเต้มีบัญชาให้ “โฮวอี้” เป็นนักยิงธนูแห่งสวรรค์ และฉางเอ๋อเมียรักไปเกิดในโลกมนุษย์ เพื่อปฏิบัติภารกิจบางอย่าง ! ในสมัยพระเจ้าเหยา (กษัตริย์ในตำนานของจีน) โดยรับสั่งให้โฮวอี้ไปคุมดวงตะวันที่แผดแสงร้อนแรงถึง 10 ดวง ในฐานะนักแม่นธนู จึงง้างธนูยิงตะวันตกไปถึง 9 ดวง เหลือเพียงดวงเดียวดังในปัจจุบัน
นอกจากนี้เขายังสร้างวีรกรรมฆ่าสัตว์ร้ายอีกหลายตัวที่มาคุกคามประชาชน และเขาได้รับศิษย์คนหนึ่งชื่อ “เฝิงเหมิง” ในขณะที่มีเซียนท่านหนึ่งให้รางวัลแก่โฮวอี้ เป็นยาอายุวัฒนะเม็ดหนึ่ง (บ้างว่า ได้น้ำอมฤต จากเจ้าแม่หวังมู่) ฝ่ายลูกศิษย์คิดไม่ซื่อ หมายชิงเอายาเม็ดนั้นไปกินเสียเอง ในวันที่โฮวอี้ไม่อยู่บ้านจึงทำการขโมยยา ฝ่ายฉางเอ๋อนั้นมีไหวพริบดีรีบชิงกินยาเม็ดนั้นก่อน ทำให้ตัวเบา มีอายุยืนยาวเป็นอมตะ ร่างล่องลอยสู่ดวงจันทร์เป็นเทวีอยู่บนนั้น หลังโฮวอี้รู้ความจริงจึงได้กำจัดศิษย์ ขณะเดียวกันก็คิดถึงเมียรักในคืนเพ็ญเดือนแปดพอดี โฮวอี้จึงจัดโต๊ะบูชาดวงจันทร์ เชื้อเชิญด้วยน้ำตาเรียกหาเมียรักมาจิบชา กินขนมกัน!
และนั่นก็เป็นเพียงความคิดถึงเมียรักของชายที่นั่งอยู่คนเดียวจนรุ่งสาง …
ไหว้พระจันทร์ด้วยอะไร!
“ไหว้พระจันทร์” เป็นเทศกาลพิเศษสุดๆ เรียกว่า “ขายหมดยกตลาด” ทั้งขนม, ผลไม้, เครื่องประทินโฉม, ชุดโคม และกระดาษเครื่องไหว้ ! จัดมาทุกสิ่งอย่างอาจสิ้นเปลืองกว่าเหตุ มาไหว้กันแบบ “พอเพียงกับเงินในกระเป๋า”ก็ได้ “ฉางเอ๋อ” ไม่ว่าหรอก
เริ่มจากตั้งโต๊ะบูชาไว้กลางแจ้ง บริเวณหน้าบ้านหรือดาดฟ้าซึ่งมองเห็นดวงจันทร์ นำลำอ้อย (มีหรือไม่มีก็ได้) ผูกเป็นซุ้มประตู ประธานพิธี จะใช้ประติมากรรมกระเบื้องกังไสหรือภาพวาด “รูปเจ้าแม่กวนอิม – เทวีฉางเอ๋อ” ก็ได้ หรือให้ดวงจันทร์ที่ลอยเด่นอยู่กลางฟ้าเป็นประธานแทนก็ได้
การหาซื้อจัดวาง เน้นความสวยงาม ออกแนวตุ้งติ้งได้ งานนี้ “พลังหญิง” ล้วน ไม่มีชายปน ! ไม่มีสูตรสำเร็จตายตัว พลิกแพลงไปหมดตามจำนวนเงินในกระเป๋า ! กี่มากน้อยก็ได้
ทุกวันนี้ “ขนมไหว้พระจันทร์” มีทุกไส้ สารพัดรสชาติ-ยี่ห้อ-ขนาด-ส่วนผสมและดีไซน์แพ็กเกจใส่ขนมให้สวยจึ้งแตกต่างกันในทุกปี เพราะบางคนก็จะส่งมอบขนมนี้ไปให้กับญาติมิตรที่นับถือ หรือรับประทานเพื่อความอร่อยอย่างเดียว หรือฟังเรื่องเล่า การนัดหมายต่อต้านกบฏมองโกล ในอดีต ก็ได้
ไหว้พระจันทร์…การนัดหมายต่อต้านกบฏมองโกล
ชาวฮั่น ถูกกดขี่อย่างหนักจากชาวมองโกล ในยุคปลายราชวงศ์หยวน เมื่อถึงที่สุด ความใฝ่ฝันที่อยากจะปลดแอกตัวเอง เป็นอิสระชน มีเสรีภาพก็เกิดขึ้น คืนเพ็ญเดือนแปด เหมาะที่สุด เพราะมีประเพณีไหว้พระจันทร์ จึงเขียนข้อความ “ยาม 3 ได้ฤกษ์ร่วมสังหารทหารมองโกลพร้อมกัน” สอดไส้ใส่ขนม ทุกบ้านเรือน หลังไหว้พระจันทร์ก็กินขนมกัน และเห็นข้อความนัดหมายนี้ จึงรวบรวมอาวุธเท่าที่พอหาได้ บุกโจมตีมองโกลพร้อมกัน จะเป็นเรื่องจริงหรือเป็นนิทานก็แล้วแต่ ซึ่งชัยชนะในคืนนั้น ทำให้ปีต่อๆ มา ทุกคนเชื่อมั่นในความสามัคคี ร่วมทำขนม ร่วมไหว้ และร่วมรับประทาน Moon Cake เพื่อรำลึกในภารกิจ ที่เทวีผู้เป็นแสงสว่างในยามค่ำคืน ช่วยนำทางไปสู่ชัยชนะ
ขนมไหว้พระจันทร์ และของไหว้อื่นๆ
นอกจาก ขนมไหว้พระจันทร์ที่รู้จักกันดีแล้ว ยังมีขนมอื่นๆ ที่มีรูปทรงกลม เช่น ขนมโก๋, เหล็กเต่ากอ , ขนมเปี๊ยะ ฯลฯ ใช้ได้หมด , ไม่มีขนม อาจจะใช้ผลไม้มงคลตามฤดูกาลแทน อาทิ ส้ม, ส้มโอ, ทับทิม, แอปเปิ้ล, สาลี่, องุ่น ฯลฯ หรือ บูชาร่วมกับขนมก็ได้
เจ้าแม่กวนอิมกินเจ จึงถวาย ข้าวหุงสุก ใส่ถ้วย (นิยมสีแดง) 5 ถ้วย และ เจฉ่าย (หลังจากแช่น้ำแล้ว) ตามความหมายของธาตุทั้ง 5 อันได้แก่ ดอกไม้จีน หรือ จำฉ่าย (ธาตุทอง), เห็ดหอม (ธาตุดิน), วุ้นเส้น (ธาตุน้ำ), เห็ดหูหนูดำ (ธาตุไม้), ฟองเต้าหู้ (ธาตุไฟ) , อย่าลืม น้ำเปล่า หรือ ป้านน้ำชา (ถ้ามี)
ชุดไหว้ของคนจีนในเมืองไทยสมัยก่อนจะมี แป้งจีนโบราณก้อนกลมๆ (Samfong), เสื้อผ้าสตรี , เข็ม-ด้าย ฯลฯ สมัยนี้ปรับเป็นเครื่องประทินโฉมได้หมด แป้งบัฟ , ลิปส์ , อายชาโดว์ ฯลฯ, เครื่องหอม อาทิ สบู่ ครีมอาบน้ำ แชมพู ชุดสปา น้ำหอมต่างๆ รวมถึงเครื่องประดับ
ปรัมพิธีตกแต่งให้สวยงามเป็นพิเศษ อาจจะมี โคมไฟรูปต่างๆ ซึ่งทำจากกระดาษสา สมัยก่อนใช้กระดาษแก้วสีแดงทำเป็นรูปสัตว์ต่างๆ รวมถึงชุดกระดาษเครื่องไหว้เจ้าของจีน ซึ่งเทศกาลนี้จะทำเป็นโคมสวยๆ ร่วมด้วย อย่าลืม กิ่งทับทิมในน้ำเปล่า เพื่อปะพรม เป็นสิริมงคลด้วยนะ
สุขสันต์วันไหว้พระจันทร์
เรื่อง : Nai Mu
